Letterlijk vertaald uit het Grieks betekent ortho (‘juist’, ‘correct’) rexia (‘eetlust’) nervosa (ON) ‘juiste eetlust’. Deze term werd voor het eerst gebruikt in 1997 door de arts Steven Bratman (Bratman, 1997).  In de literatuur zijn verschillende definities terug te vinden zoals “het hebben van een obsessie voor gezonde voeding om bijvoorbeeld een goede gezondheid te bereiken (Haman et al., 2015)”, “een obsessieve preoccupatie met het eten van gezonde voeding gerelateerd aan de kwaliteit en samenstelling van de maaltijden (Bratman, 2017)”, “een aanhoudende fixatie voor gezonde voeding en het vermijden van voeding waarvan gedacht wordt dat men er ziek van kan worden (Barthels, Meyer & Pietrowky, 2015)” en “Orthorexia patiënten geven prioriteit aan de puurheid van voeding boven alle levensdomeinen, besteden veel tijd aan het denken, kopen, plannen en (voor)bereiden van gezonde maaltijden en voelen zich superieur ten opzichte van degene die geen gezond dieet volgen (Valente, 2020)”.  

Een meer allesomvattende definitie is: “ON wordt omschreven als gedrag gerelateerd aan een pathologische preoccupatie met voeding welke als gezond wordt aanzien. Met dit ‘orthorectisch gedrag’ willen patiënten een gevoel van puurheid of gezondheid bereiken door een overdreven focus op voeding, gevolgd door een restrictief dieet, rigide dieetregels en dwangmatige rituelen (Naets et al., 2021)”.

Bovenstaande maakt duidelijk dat er nog geen eenduidige definitie bestaat.  Wel zijn er bepaalde kernbegrippen die regelmatig terugkomen zoals ‘obsessief, fixatie, bezorgdheid en preoccupatie (Cena et al., 2019)’. Recent hebben Cena et al (2019) een eerste aanzet gegeven om te komen tot diagnostische criteria. In deze review beschrijven ze drie primaire criteria:

1. Obsessieve of pathologische preoccupatie met gezonde voeding
2. Emotionele gevolgen (zoals angsten en leed) indien de zelfopgelegde voedingsregels niet gevolgd worden
3. Negatieve psychosociale beperkingen in belangrijke levensgebieden, maar ook malnutritie en gewichtsverlies.

Deze criteria kunnen een startpunt vormen om officiële diagnostische criteria te ontwikkelen en worden ondertussen als belangrijke referentie gezien (Cena et al., 2019).

ON vertoont ook enkele gemeenschappelijke kenmerken met de obsessief-compulsieve stoornis (OCS). Rituelen en bepaalde obsessies/fixaties komen bij beiden voor. Terwijl dit bij OCS over allerhande thema’s kan gaan, zal dit bij ON vooral gaan over rituelen en obsessies op het vlak van voedingskeuzes en de bereiding van de maaltijden (Brytek-Matera, Fonte, Poggiogalle, Donini & Cena, 2017). Men volgt regels en beperkt bepaalde voedingsmiddelen om gezondheidsrisico’s te beperken en is in het hoofd voortdurend en op obsessieve manier bezig met de gezondheid en de kwaliteit van voeding. Via deze rituelen tracht men gezondheidsrisico’s te vermijden, hetgeen een gevoel van rust en controle geeft. Overtreding van de vooropgestelde regels en rituelen, zorgt voor angst- en schuldgevoelens, net zoals bij OCS (Mc Gregor, 2017). Ten slotte blijkt ook de persoonlijkheidstrek ‘perfectionisme’ net als bij AN en ON ook voor OCS een risicofactor te zijn. Omwille van deze overlap, hebben personen met OCS een groter risico om ON te ontwikkelen dan personen zonder OCS (Strahler et al., 2018).    

Gezien personen met ON streven naar een gezond lichaam en gezondheidsrisico’ s willen vermijden zou men ON ook kunnen zien als een manier om om te gaan met hypochondrie of dus een onderliggen angst om ziek te worden.  Op deze manier zou ON niet op zichzelf bestaan maar eerder als een copingmechanisme gezien worden om om te gaan met angst en onzekerheid. Deze denkpiste is echter nog niet voldoende onderzocht (Toth-Kiralyn Gajdos, Roman, Vass & Rigo, 2021).

Vanuit gezondheidsoverwegingen werken aan gezonde voedingsgewoonten is een van de belangrijkste strategieën in de strijd tegen welvaartsziekten. De vraag is wanneer ‘gezond eten’ problematisch wordt.  Bij de beoordeling hiervan wordt klassiek uitgegaan van een categoriale benadering. Hierbij wordt het gedrag als problematisch beschouwd indien de betrokkene voldoet aan de vooropstelde diagnostische, of in het geval van ON, de opgestelde primaire criteria. Met andere woorden: ‘je hebt het’ of ‘je hebt het niet’. Deze benadering houdt echter geen rekening met de complexe onderliggende etiologische en pathopsychologische processen.  Een meer dimensionele benadering die (mentale) stoornissen op een continuüm van frequentie en/of ernst van de symptomen plaatst, doet dit wel (Naets et al., 2021). Vanuit deze overtuiging is het dus mogelijk om ‘een beetje’ ON te hebben en is het niet nodig om zich als zorgverlener onmiddellijk zorgen te maken wanneer een cliënt gezond eet. In dit opzicht werd recent de term ‘healthy orthorexia (HeOR) geïntroduceerd. Mensen met HeOR zouden net zoals bij ON een sterke interesse hebben in gezonde voeding en heel wat tijd en geld aan spenderen aan het kopen, plannen en bereiden van gezonde voeding. In tegenstelling tot ON zijn er geen nadelige emotionele en psychosociale gevolgen (Barrada & Roncero, 2018; Barthels, Barrada, & Roncero, 2019; Strahler et al., 2020).  Pas wanneer dit gezond eten obsessief wordt mét negatieve emotionele en psychosociale gevolgen, wordt het beschouwd als een klinisch probleem  (Cena et al., 2019).  Figuur 2 geeft dit continuüm weer: links op de pijl bevindt zich ‘gezond eetgedrag’ en rechts ‘orthorectisch eetgedrag’, waar patiënten zich bevinden die aan alle drie de primaire criteria voldoen. Tussen beide uitersten bevinden zich individuen die in stijgende mate voldoen aan één of meerdere primaire criteria (Naets et al., 2021).

Figuur 2: het continuüm van orthorectisch eetgedrag