Atlas Superdiversiteit Vlaanderen
Ruimtelijke spreiding van Vlamingen met migratieachtergrond erg ongelijk
Vlaanderen en Brussel worden superdivers. Een vierde van de inwoners van het Vlaams Gewest had in 2020 een niet-Belgische herkomst, waar dat in 1990 nog maar 6,5% was.
De superdiversiteit is ruimtelijk erg ongelijk verdeeld: je vindt ze voornamelijk in gebieden waar al langer mensen van niet-Belgische origine wonen, in grensgemeenten én in de rand van de steden, en dat laatste is een recente evolutie.
Die vaststellingen staan in de nieuwe Atlas Superdiversiteit Vlaanderen van het stedenbouwkundig bureau Atelier Romain. Voor Odisee werkte het Kenniscentrum Gezinswetenschappen mee aan dit project, samen met de onderzoeksgroep P.PUL van de Faculteit Architectuur van de KULeuven. Zij brengen de evolutie, schaal en spreiding van de laatste drie decennia (1990-2020) voor het eerst in kaart.
De atlas werd gemaakt in opdracht van het Departement Omgeving van de Vlaamse overheid en werd op donderdag 9 februari 2023 voorgesteld aan het publiek.
Uitwaaiering en gekleurde stadsvlucht
In 1990, het vroegste meetmoment van deze studie, telde Vlaanderen 6,5% inwoners met een niet-Belgische herkomstnationaliteit. Vandaag heeft 25% of één op de vier Vlamingen een migratieachtergrond.
- In de eerste plaats groeit superdiversiteit in gebieden waar al langer mensen van niet-Belgische herkomst wonen: de Limburgse mijnstreek, grote steden als Brussel, Antwerpen en Gent, de zuidoostrand van Brussel en enkele kleinere steden waar zich in het verleden ook al industrie bevond, zoals Vilvoorde, Lokeren of Zele.
- In de tweede plaats zijn de grensgebieden diverser, met Nederlanders in een brede gordel langs de Nederlandse grens en recenter ook Fransen in West-Vlaamse grensgemeenten.
- Een derde proces dat de Atlas in kaart brengt, is er één van uitwaaiering naar gebieden die voordien minder divers waren, vooral de laatste twee decennia. Minder diverse wijken in steden diversifiëren verder. Tegelijk ontstaat er uitwaaiering en gekleurde stadsvlucht: ook mensen van niet-Belgische herkomst trekken naar de rand, het meest uitgesproken vanuit Brussel. In de oostrand van Brussel gaat het vooral om mensen van EU of OESO-origine. In het westen gaat het eerder om mensen van niet-EU-origine. Er is ook uitwaaiering naar kleinere steden met een industrieel verleden en verouderde arbeiderswoningen, zoals Boom of de Denderstreek, of langs het kanaal Charleroi over Brussel naar de Rupel, met een groeiende superdiversiteit ten zuiden (delen van Sint-Pieters-Leeuw) en ten noorden (Vilvoorde).
Hoe diverser de woonomgeving, hoe minder groen
Er is een duidelijke relatie tussen de superdiversiteit en de wijken en woningen waarin ze zich voordoet. In buurten met meer inwoners van niet-Belgische herkomst zijn zowel privé- als openbaar groen schaarser. Ze kennen vaker gesloten bebouwing, kleinere woningen, huurwoningen en meergezinswoningen. Voorzieningen als scholen, cultuur, sport en openbaar vervoer zijn meestal wel aanwezig. In meer diverse buurten is de bevolking ook jonger. Van de minderjarige Vlamingen heeft al meer dan één op drie jongeren wortels in migratie.
Meer dan 180 verschillende herkomstnationaliteiten
De groep Vlamingen van niet-Belgische origine wordt zelf ook steeds meer divers, met groeiende verschillen tussen mensen uit dezelfde landen van oorsprong, naar leeftijd, verblijfsduur, socio-economische positie en woonpatronen. De Atlas brengt onder meer de toename van verschillende herkomstnationaliteiten in kaart: momenteel telt Vlaanderen meer dan 180 verschillende herkomstnationaliteiten.
Nieuwe bewoners, nieuwe noden
Groeiende diversiteit stelt lokale besturen en hun ruimtelijke beleid voor uitdagingen - ze moeten er actiever op inspelen. Het ruimtelijk beleid moet bevolkingsdynamieken en nieuwe bewoners (h)erkennen, ruimte herverdelen in functie van nieuwe ruimtelijke behoeften en ontmoeting ruimtelijk organiseren. "Nieuwe bewoners hebben immers (deels) nieuwe ruimtelijke en sociale noden," verklaart onderzoeker Dirk Geldof, "van speel-, sport en ontmoetingsruimtes tot nieuwe types winkels, extra capaciteit voor scholen of gebedsplaatsen. Ook betaalbare woningen zijn cruciaal. De Atlas Superdiversiteit Vlaanderen biedt daarvoor wetenschappelijk onderbouwde inzichten en een genuanceerde visie."
Consulteer de atlas online
Referentie:
Atlas Superdiversiteit Vlaanderen. Toekomstverkenningen: ruimtelijke verkenning van een superdiverse samenleving. Uitgevoerd in opdracht van Departement Omgeving van de Vlaamse overheid door Vandekerckove B., Geldof D., De Decker P., Vanhaeren R., Van Damme W., Van Hulle M., Schillebeeckx E., Balcaen R.
Webinar:
De Atlas Superdiversiteit Vlaanderen werd voorgesteld op een webinar van het Departement Omgeving op 9 februari 2023.
Hiernaast vind je de linken naar de Atlas en de gedetailleerde kaarten.
Lokale besturen zullen hun ruimtelijk beleid meer moeten afstemmen op deze dynamieken en de noden van nieuwe bewoners (h)erkennen. Dat kan ook de 'oude' bewoners ten goede komen. De Atlas Superdiversiteit Vlaanderen biedt daarvoor wetenschappelijk onderbouwde inzichten en een genuanceerde visie.
In de media
Dit onderzoeksproject kreeg ruim aandacht in de media:
- Op donderdag 09/02 was onderzoeker Dirk Geldof al vroeg te horen in de ochtendjournaals van Radio 1.
- Ook Bruzz Radio interviewde Dirk Geldof op 09/02.
- Op 10/02 bracht Bruzz de reportage: Brusselaars met migratieachtergrond verhuizen naar Vlaamse Rand: 'Meer groen voor kinderen'
- De Standaard publiceerde op 09/02 een uitgebreid artikel: ‘Den buiten’ wordt superdivers.
- vrt-nieuws kopte op 09/02: Steeds meer Vlamingen en Brusselaars met migratieachtergrond trekken naar stadsranden en grensgemeenten.
- Ons persbericht van 09/02 werd opgepikt door Belga en heel wat nieuwskanalen.
- Het Laatste Nieuws lanceerde op 22/02 een interactieve kaart waarop je per Vlaamse gemeente kan zien hoe divers deze vandaag is en hoe de diversiteit uitwaaiert over heel Vlaanderen.
- In dezelfde krant gaf Dirk Geldof een woordje uitleg: "Helaas zien we nu vaak dat hoe diverser een buurt is, hoe minder groen er is. Dat betekent dat veel jonge kinderen opgroeien met weinig groen in de buurt. Daar moeten lokale besturen actiever op inspelen."
- De Randkrant van april 2023 publiceerde een artikel over de atlas: Vlaamse Rand wordt steeds diverser.
Op 31 maart 2023 was Dirk Geldof te gast bij het Max Planck Institute for the Study of Religious and Ethnic Diversity in Berlijn, waar hij de atlas voorstelde in de expertenworkshop 'Visualizing Migration and Diversity: What can we see?'.
De stad van de 21ste eeuw is superdivers. Dat schrijven Dirk Geldof en collega’s in een paper op vraag van het Kenniscentrum Vlaamse Steden, voortbouwend op hun boek 'Superdivers Vlaanderen. Geografie van een nieuwe realiteit' en op de atlas. Ze kijken vanuit een sociaal-ruimtelijke blik naar de processen van diversifiëring in de Vlaamse centrumsteden en Brussel en schetsen de opdrachten voor stedelijk beleid.